Πέμπτη 29 Ιουλίου 2010

ΚΙΩΡΟΙ - ΟΙ ΠΡΩΤΟΜΑΣΤΟΡΕΣ

Στα δεξιά: Αντωνάκης Κιώρος ο νεώτερος. Από το φωτογραφικό μπλόγκ του Ανυφαντάκη.
Κιώρος ο Ά



Το να ονομαστεί κάποιος ώς "πρωτομάστορας", σίγουρα είναι μεγάλη υπόθεση. Σημαίνει πολλά πράγματα. Μα σίγουρα, σημαίνει ότι αυτός έχει βάλει τα θεμέλια. Και οι Κιώροι αυτό έκαναν, έβαλαν τα θεμέλια, άνοιξαν το μονοπάτι. Σε δύσκολες εποχές, μακρινές, που φαντάζουν πρωτόγονες, οι Κιώροι έδρασαν, άκμασαν, δίδαξαν και γαλούχησαν ολόκληρες γενιές. Τι κι αν σήμερα γίνονται αφιερώματα για άλλους....πρωτομάστορες της εποχής του μεσοπολέμου και της μεταπολεμικής περιόδου; Λές και τότε γεννήθηκε η κρητική μουσική.Μάλλον όμως,μαθητούδια είναι μπρός στο μεγαλείο των Κιώρων.
Το πραγματικό τους επίθετο είναι Τριανταφυλλάκηδες, όμως λόγω του προβλήματος όρασης - προφανώς γεννετικού - ονομάστηκαν Κιώροι (λόγω του έντονου αλληθωρισμού/στραβισμου που είχαν όλοι).
Τόπος καταγωγής τους, ο Γαλουβάς των Λουσακιών Κισάμου. Οι Λουσακιές, με την μεγάλη προσφορά στην κρητική μουσική: Τον συρτό!
Οι πρωτομάστορες βιολιστές λοιπόν ήσαν:

1). Στέφανος Τριανταφυλλάκης από τον Γαλουβά, εξαίσιος βιολιστής που άκμασε από το 1740 έως το 1790. Πρωτόπαιξε τον Κρητικό συρτό στα Πατεριανά Κισάμου το 1750 και συνέθεσε τον 'Α Λουσακιανό συρτό(άγνωστη μελωδία στις μέρες μας), τον 'Β Λουσακιανό συρτό, τον Μελισσιανό συρτό, τον Τυλιφιανό συρτό και τον Περβολιανό συρτό. Επίσης, συνέθεσε ή, διαμόρφωσε, τις 12 μελωδίες που απαρτίζουν το ΓΝΗΣΙΟ πεντοζάλι το 1770 στην Ανώπολη Σφακίων.

2). Αντώνης Τριανταφυλλάκη από τον Γαλουβά, γιός του Στέφανου, άκμασε από το 1780 έως το 1830 περίπου κι εκτός από το ταλέντο που κληρονόμησε από τον πατέρα του, κληρονόμησε και το οξύ πρόβλημα όρασης. Συνθετικά του αποδίδονται οι μελωδίες Παλαιοκαστρινός συρτός, ο Γ' Λουσακιανός συρτός, ο Λυριδιανός συρτός, ο Σασαλιανός συρτός και ο Εσπερινός συρτός..

3). Στέφανος Τριανταφυλλάκης από τον Γαλουβά, γιός του Αντώνη, άκμασε από το 1840 έως το 1890 και από μαρτυρίες του Κουνελοκωστή στον γιό του Μιχάλη Κουνέλη, αλλά και από μαρτυρίες του Ν.Χάρχαλη, ήταν ο καλύτερος δεξιοτέχνης της γενιάς του και ίσως ο καλύτερος της οικογένειας των Κιώρων. Στην κατοχή του είχε ένα παμπάλαιο βιολί Στραντιβάριους που μετέπειτα ήρθε στα χέρια του Κουνελοκωστή. Το πρόβλημα όρασης ήταν εντονότατο και σε αυτόν, αλλά και στον γιό του τον Αντωνάκη που ερασιτεχνικά συνέχισε την οικογενειακή παράδοση. Συνθετικά του αποδίδονται οι σκοποί Μεραδιανός συρτός, ο Γαλουβιανός συρτός, ο Συρτός της Νύχτας, ο Συρτός του Κιώρου και ο Λοξός συρτός.

Αυτοί λοιπόν είναι οι περίφημοι Κιώροι, οι πραγματικοί πρωτομάστορες της κρητικής μουσικής παράδοσης που με το βιολί τους έγραψαν λαμπρές μουσικές σελίδες στην ιστορία του πολιτισμού μας.

Η παρακάτω μαντινάδα είναι αφιερωμένη στην σημασία και στην προσφορά αυτών:

"Ποτέ δεν πρέπει τα κλαδιά τση ρίζας να ξεχνούνε
γιατί η ρίζα αν χαθεί, κι αυτά θα ξεραθούνε."

ΝΙΚΟΣ ΦΑΝΤΑΚΗΣ - ΖΕΡΒΟΣ



1899 - 1964

Από την μουσική οικογένεια των Φαντήδων και ο Ν.Φαντάκης ή Ζερβός. Βέβαια, το παρατσούκλι του, επισκίασε εντελώς το επώνυμο του. Ο Νικολής ο Ζερβός. Έτσι έμεινε στην συνείδηση του κοσμου. Από τα Κοτσιανά Κισάμου του νομού Χανίων ο Ζερβός, ήταν ανηψιός του περίφημου βιολιστή, του Φαντομανώλη. Λίγα χρόνια νεώτερος από τον μεγάλο Γιώργη Μαριάνο, κι όσοι είχαν την τύχη να τον ακούσουν έλεγαν ότι το παίξιμο του είχε στοιχεία τόσο από τον Φαντομανώλη, όσο κι από τον Μαριάνο. Ένα όμως ήταν το λαμπρό χαρακτηριστικό του. Ήταν ζερβόχειρας, κρατούσε δηλαδή το δοξάρι με το αριστερό αλλά χωρίς όμως να αλλάζει αντιστοίχως και την διάταξη των χορδών!Πώς το κατάφερνε αυτό; Άγνωστο. Έπαιζε όμως και με το δεξί το ίδιο καλά. Σίγουρα, μεγάλη τέχνη αυτό. Οι συνθέσεις του σήμερα είναι κλασσικότατες. Συρτός του Ζερβού, Βουλγαριανός συρτός (ο οποίος αποτελεί την τελευταία ενότητα στα συρτά που ηχογράφησε ο Ροδινός), Καμάρι συρτός, Συντέκνισσα συρτός. Μέχρι που έφυγε άξαφνα από την ζωή, συνέχιζε να παίζει ακμαιότατος και να προσφέρει τις δοξαριές του σε όλη την Κίσαμο. Κι ένα λαμπρό χαρακτηριστικό από μια ιστοριούλα: Έπαιζε στα χρονια του εμφυλίου σε ένα πανηγύρι στο Βουλγάρω Κισάμου. Ένας που είχε πιεί πολύ, από το μεθύσι του, σηκωνόταν συνέχεια και χόρευε και πετούσε στα όργανα αρκετά για την εποχή χρήματα. Αλλά ήταν πολύ φτωχός. Και τα χρήματα αυτά μόλις τα είχε πάρει από λίγο λάδι που είχε πουλήσει. Ο Ζερβός που το ήξερε, μόλις τελείωσε το γλέντι, του τα επέστρεψε όλα πίσω λέγοντάς του "καλιά να ταϊσεις τα κοπέλια σου κι όχι τα δικά μου"....

ΜΑΝΩΛΗΣ ΦΑΝΤΑΚΗΣ-ΦΑΝΤΟΜΑΝΩΛΗΣ





1877 - 1941

Σπουδαίος καλλιτέχνης και λαμπρός χαρακτήρας. Ο Φαντομανώλης από τα Κοτσιανά Κισάμου έγραψε την δική του μουσική ιστορία. Η καταγωγή του ήταν από τους Κομιτάδες Σφακίων, όμως οι παππούδες του είχαν ριζώσει για τα καλά στο εύφορο κισαμίτικο χωριό. Την τέχνη του βιολιού την έμαθε από τον κοντοχωριανό του, Ανδρεά Μαριάνο. Σε αυτή την "γραμμή" έπαιζε και μάλιστα, ο μεγάλος Γιώργης Μαριάνος είχε επηρεαστεί ακουστικά από τον Φαντομανώλη στην μετέπειτα του σταδιοδρομία. Ο Φαντομανώλης έπαιξε σε όλο τον νομό Χανίων και μάλιστα, εμφανίστηκε και σε άλλες περιοχές της Κρήτης, πράγμα σπάνιο για καλλιτέχνη εκείνη την δύσκολη εποχή που τα μεταφορικά μέσα ήταν ανύπαρκτα. Η φήμη του όμως είχε εξαπλωθεί παντού. Εμφανίσημος, με ωραία στάση στο πάλκο, μερακλής και καλλίφωνος, ο Φαντομανώλης άφησε τους δικούς του μιμητές. Αλλά και το συνθετικό του έργο είναι πλούσιο και σπουδαίο. Κοτσιανός συρτός,Ακολουθία Κοτσιανού,Τοπολιανός συρτός, Αρμενοχωριανός συρτός. Μελωδίες που συναρπάζουν και θα παίζονται για πάντα. Τραγικό όμως το τέλος του αφού παρασύρθηκε και σκοτώθηκε από γερμανικό τζίπ το 1941.

ΝΙΚΟΣ ΣΑΡΙΔΑΚΗΣ - ΜΑΥΡΟΣ






1910 - 1994

Ο καλλιτέχνης - πρότυπο. Ο μουσικός - καινοτόμος. Μοναδικός βιρτουόζος του βιολιού.
Γεννήθηκε και έζησε όλα του τα χρόνια στον Σκουτελώνα Κισάμου Χανίων. Από 15 χρονών στα γλέντια ,μια ζωή γεμάτη μουσική. Πρακτικά αυτοδίδακτος, θεωρητικά "δασκαλεμένος" από τους ήχους των παλαιών πρωτομαστόρων των Χανίων. Η λέξη "ψεγάδι" ανύπαρκτη στο παίξιμο του. Ένα παίξιμο που φέρει πέρα για πέρα την προσωπική του σφραγίδα. Και για αυτό, έγινε πρότυπο για όλους σχεδόν τους βιολιστές. Το παρατσούκλι "Μαύρος" δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε από που βγήκε. Ήταν πολύ μελαχροινός. Τόσο μελαχροινός που το παρατσούκλι επισκίασε το πραγματικό του όνομα. Οι καινοτομίες του, λαμπρές. Προώθησε τον δικό του - προσωπικό ήχο. Το βιολί που ώς τότε παιζόταν κάπως "άγρια" και πρωτόγονα, απέκτησε έναν πιο γλυκό και στρωτό ήχο. Οι τριπλοδοξαριές που ίσχυαν για τα τότε δεδομένα, έδωσαν την θέση τους σε ένα σύστημα πιο απλό και συνάμα, πιο τεχνικό. Κι εκτός αυτού, ο Μαύρος επεξεργάστηκε τα παλιά συρτά, τους έδωσε έναν άλλο, πιο φρέσκο αέρα χωρίς όμως-κι αυτό είναι το σημαντικότερο-να επηρεαστεί η γνήσια δομή τους.
Ο Μαύρος δισκογραφικά κάνει τα πρώτα του βήματα στα τέλη της δεκαετίας του'30. Μεταπολεμικά όμως, δισκογραφεί αδιάκοπα μαζί με τον Γιώργη Κουτσουρέλη. Μαζί άλλωστε αποτέλεσαν μια από τις πιο θρυλικές ζυγιές που έχουν περάσει ποτέ από το κρητικό μουσικό στερέωμα. Αξιόλογες οι συνεργασίες του επίσης με τον Αντ.Γεραιουδάκη ή Μαρουβά, με τον Ντουρουντολευτέρη, τον Λιονάκη και με πλήθος άλλων λαγουτιέρηδων που είναι αδύνατον να απαριθμήσουμε. Στην περίοδο της κατοχής είχε αποκτήσει ένα βιολί του τρανού κατασκευαστή Στραντιβάριους, που σήμερα σώζεται ως οικογενειακό κειμήλιο.
Έπαιξε σε πολυάριθμα γλέντια στην Κρήτη και στην ΑΘήνα, όπως επίσης εμφανίστηκε και αρκετές φορές στα ραδιόφωνα της εποχής παίζοντας ζωντανά κρητική μουσική. Ερασιτεχνικές ηχογραφήσεις είχε κάνει και στο στούντιο του Γιάννη Σταματάκη στο Καστέλλι που έγιναν ανάρπαστες. Τιμήθηκε κατά καιρούς από διαφόρους συλλόγους και πολιτιστικούς φορείς της Κρήτης.
Σε όλα αυτά που προσέφερε στην κρητική μουσική, πρόσθεσε άλλο ένα δώρο. Την προσωπική του σύνθεση, τον κλασσικό πλέον, Κολυμπαριανό συρτό.

ΚΩΝ/ΝΟΣ ΜΠΟΥΛΝΤΑΔΑΚΗΣ - ΚΑΝΑΡΙΝΗΣ



1840 - 1920

Μεγάλη φυσιογνωμία στο κισαμίτικο μουσικό στερέωμα. Βιολιστής φημισμένος αλλά και από τους καλύτερους τραγουδιστές, καταγόμενος από την Δρακόνα Κισάμου. Έχουν περάσει πάρα πολλά χρόνια από την εποχή που άκμαζε αλλά το όνομα του έχει μείνει στην μνήμη του κόσμου. Από τις προφορικές μαρτυρίες που περνάνε από γενιά σε γενιά, λέγεται ότι ήταν τόσο καλλίφωνος όσο το καναρίνι. Κι έτσι έμεινε αυτό το παρατσούκλι. Αυτό όμως που ξεχωρίζει, είναι το σπουδαιότατο συνθετικό του έργο. Σκοποί αθάνατοι, λεβέντικοι που μυρίζουν "Κίσαμο". Στον αντίποδα όμως αυτοί οι σκοποί,λεηλατημένοι από τους μεταγενέστερους υποτιθέμενους "συνθέτες" που δεν δίστασαν να τους αντιγράψουν και να τους προβάλουν ώς δικές τους συνθέσεις. Δυστυχώς, δεν άφησε απογόνους ώστε να μάθουμε περισσότερα στοιχεία για το καλλιτεχνικο βιογραφικό του. Και το πιο άτυχο ακόμα, στα χρόνια της ακμής του τραυματίστηκε και διαταράχτηκε μόνιμα η διανοητική του ισορροπία με αποτέλεσμα να ζεί παραμελημένος μέχρι το τέλος της ζωής του. Τις περισσότερες πληροφορίες τις γνωρίζουμε σήμερα από την έρευνα του Θαν.Δεικτάκη στο αξιόλογο βιβλίο του "Χανιώτες λαϊκοί μουσικοί που δεν υπάρχουν πιά".
Ο Καναρίνης συνεργάστηκε με παλαιούς λαγουτιέρηδες όπως ο Παπαδογιώργης, ο Μπέρτης κ.α.
Οι αθάνατες του συνθέσεις είναι οι ακόλουθες:

-Καρεφυλλιανός συρτός 1866(χρησιμοποιήθηκε από τον Ροδινό στις ηχογραφήσεις του)

-Ινάντιος συρτός 1870(με το γνωστό "μπέρδεμα" στην μαντινάδα που πάει κόντρα στα μέτρα του σκοπού κι έχει ηχογραφηθεί και ώς "Βαφιανός" ή ώς "Σπίθα" την δεκαετία του '30).

-Σφηναριώτικος συρτός 1875(που έχει διασκευαστεί ώς "Τέσσερις είναι οι μάρτυρες" από διαφόρους λυράρηδες)

-Συρτός του Καναρίνη 1880(γνωστός και ώς "Άρωμα" που αποτελεί την 1η μουσική φράση στον "Άνεμο" του Θ.Σκορδαλού).

-Τριαλώνης συρτός 1896

-Δρακονιανός συρτός 1898

Οι δύο τελευταίοι σκοποί του, από μαρτυρία του Ν.Χάρχαλη στον Γιάννη Παπαδάκη το 1970, συντέθηκαν όταν ήδη ο Καναρίνης είχε το διανοητικό πρόβλημα.